محمدعلی نژادیان: ایران فقط نیازمند تعداد زيادی «کارآفرين» نیست بلکه «زیست‌بوم کارآفرينی» مناسب هم می‌خواهد
نژادیان: اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال با کیفیت می‌تواند فضای کارآفرینی کشور را دگرگون کند.
محمدعلی نژادیان مدرس دانشگاه و مدیرمسئول کارآفرینی‌پرس در یادداشتی نوشت: برای بهبود فضای کارآفرینی در کشور بیش از پیش نیازمند توجه به دو مقوله «نظام ملی نوآوری» و «اکوسیستم کارآفرینی» داریم. به زبان ساده نظام ملی نوآوری عبارت است از سیاست‌ها، تعاملات و رفتارهای متقابل بین سه‌گانه صنعت (بخش خصوصی)، دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و دولت که منجر به (توسعه، خلق، انتقال، اصلاح و انتشار) فناوری‌های جدید می‌شود. در واقع سرعت و جهت نوآوری به بازیگران و فعالیت‌های آن‌ها ربط دارد و تحت تاثیر محیط‌های سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی است[1].
بیشتر بخوانید: نظام ملی نوآوری چیست؟
همچنین «از آنجایی که در تعاريف اولیه کارآفرينی به نقش فرد تأکید شده و کارآفرينی نوعی نگرش و رفتار فردی ديده می‌شد، تلاش‌های اولیه دولت‌ها برای توسعه کارآفرينی نیز محدود به سیاست‌های سطح فردی بود. فرض بر آن بود که با آموزش افراد و فرهنگ‌سازی و ايجاد وجهه مناسب برای کارآفرينان در جامعه، کارآفرينی به‌صورت کمّی و کیفی توسعه خواهد يافت. لیکن تجربه نشان داد که وجود روحیه و انگیزه کارآفرينی در افراد کافی نیست بلکه بروز کارآفرينی نیازمند محیطی مساعد است. ازآنجاکه کارآفرينی به‌شدت وابسته به زمینه‌ای است که کارآفرين در آن فعالیت می‌کند (شامل اجتماع، محیط نهادی و محیط فیزيکی)، استفاده از اصطلاح اکوسیستم کارآفرينی در ادبیات سیاست‌گذاری کارآفرينی گسترش يافت.
در حال حاضر، پژوهشگران حوزه سیاست‌گذاری کارآفرينی به اين اجماع رسیده‌اند که کشورها فقط نیازمند تعداد زياد کارآفرين نیستند، بلکه نیازمند اکوسیستم کارآفرينی خوب و کیفی هستند تا به رشد و توسعه اقتصادی دست يابند. اکوسیستم کارآفرينی به افراد، سازمان‌ها و نهادهايی اشاره دارد که محرك يا مانع تصمیم فرد برای کارآفرين شدن بوده و يا بر احتمال موفقیت او در صورت راه‌اندازی کسب‌وکار کارآفرينانه مؤثرند.
بديهی است که اکوسیستم‌های کارآفرينی يکتا و منحصربه‌فرد هستند زيرا نتیجه و برآيند تعاملات متقابل و پیچیده‌ی صدها عامل هستند که ريشه در نهادهايی شکل‌گرفته در طول تاریخ دارند؛ نهادهايی که برای کشورهای مختلف، در کنار مزیت‌های رقابتی منحصربه‌فرد، مجموعه‌ای خاص از چالش‌ها را به وجود می‌آورند که بايد بر آن‌ها غلبه کرد. به همین سبب است که در اين رويکرد، استفاده‌ی کورکورانه از الگوی توسعه‌ی کارآفرینانه‌ی يك کشور و اعمال آن برای کشور ديگر ناکاراست[2]».
«از طرفی فناوری‌های دیجیتال فرصت‌های کارآفرینی بی‌شماری را خلق و امروزه نقش کارآفرینی دیجیتال در توسعه اجتماعی و اقتصادی جوامع غیرقابل انکار است که مرهون کارآفرینان و فعالیت‌های آن‌ها بوده و لازمه دستیابی به آن، توسعه کارآفرینی است، یعنی افزایش تمایل، قصد و اقدام به فعالیت‌های کارآفرینانه. کارآفرینی زاییده اکوسیستم است و یک اکوسیستم کارآفرینی سالم با توانایی ایجاد و حمایت از کارآفرینی با رشد بالا متمایز می‌شود.
اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال نیز، نیازمند طراحی خاص خود با در نظر گرفتن مقتضیات منطقه‌ای است تا بتواند اثر مستقیمی بر عواملی چون تعداد شرکت‌های فناورانه جدید، نرخ نوآوری، میزان تجاری‌سازی‌ها و نتایج کلانتری نظیر رشد اقتصادی و رفاه را به ارمغان آورد»[3].
بیشتر بخوانید: منظور از «اکوسیستم کارآفرینی» چیست؟
اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال
اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال، به‌عنوان یک محیط گسترده و پویا در دنیای دیجیتال و فناوری تعریف می‌شود که شامل (افراد، سازمان‌ها، شرکت‌ها، منابع، زیرساخت‌ها، شبکه‌های ارتباطی و تعاملات) است که در فرآیند توسعه و رشد کسبوکارهای دیجیتالی و پیاده‌سازی آن و همچنین پروژه‌های نوآورانه دیجیتالی نقش دارند.
این اکوسیستم نقش مهمی در (تسهیل ایجاد، رشد، و نوآوری) در دنیای دیجیتال ایفا می‌کند و به‌وسیله (همکاری‌ها، تعاملات، و تبادل اطلاعات)، امکان ایجاد فرصت‌ها و تغییرات مثبت در حوزه کارآفرینی دیجیتال را فراهم می‌سازد. اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال به‌عنوان یک مجموعه گسترده از ارتباطات در دنیای دیجیتال شناخته می‌شود و در آن، افراد و سازمان‌ها به‌عنوان کارآفرینان دیجیتال و نوآوران فعالیت می‌کنند.
عناصر کلیدی اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال می‌تواند شامل موارد زیر باشند:
- کارآفرینان و توسعه‌دهندگان: افرادی که ایده‌های نوآورانه را به‌عمل می‌آورند و کسبوکارهای دیجیتال را تأسیس می‌کنند.
- شرکت‌ها و استارتاپ‌ها: شرکت‌های کوچک و بزرگی که در صنعت دیجیتال فعالیت می‌کنند و به توسعه فناوری‌ها و خدمات جدید می‌پردازند. در تعریف استارت‌آپ می‌توان گفت «استارت‌آپ سازمانی موقت است که به‌دنبال مدل کسب‌کاری است که مقیاس‌پذیر، تکرارپذیر و پایدار باشد».
- مراکز تحقیقاتی: مؤسسات و دانشگاه‌های پژوهشی که به تحقیق و توسعه فناوری‌های جدید اختصاص داده‌اند.
- سرمایه‌گذاران: افراد یا اشخاص حقیقی و حقوقی که منابع مالی را برای پشتیبانی از کارآفرینان دیجیتال و استارتاپ‌ها ارائه می‌دهند.
- فرهنگ کارآفرینی: فرهنگ و ارتقاء انگیزه‌های کارآفرینی در جامعه و محیط کسب‌وکار. فرهنگ یک جوانب مهم اکوسیستم کارآفرینی است. فرهنگ کارآفرینی به مجموعه ارزش‌ها، باورها، تعهدات و تصورات مرتبط با کارآفرینی در یک جامعه یا سازمان اشاره دارد. این فرهنگ می‌تواند تشویق به نوآوری، پذیرش اختلافات، و رشد توانمندی‌های کارآفرینی در افراد و سازمان‌ها را فراهم کند.
- فناوری و زیرساخت‌ها: ابزارها، فناوری‌ها، و زیرساخت‌هایی که امکان اجرای کسبوکارهای دیجیتال را فراهم می‌کنند.
- مشتریان و بازار: افراد و سازمان‌هایی که خدمات و محصولات دیجیتالی را مصرف می‌کنند.
- قوانین و مقررات: قوانین و مقرراتی که به ارتباط با کسبوکارهای دیجیتال و امنیت اطلاعات مربوط می‌شوند.
- شبکه‌های اجتماعی و جامعه‌های آنلاین: جوامع آنلاین و شبکه‌های اجتماعی که افراد و کسب‌وکارها را به یکدیگر متصل می‌کنند و امکان تبادل اطلاعات و تجربیات را فراهم می‌کنند.
- همکاری‌های دیجیتال: پروژه‌ها و همکاری‌های موقتی که بین شرکت‌ها، توسعه‌دهندگان، و سازمان‌ها برای توسعه و اجرای پروژه‌های دیجیتال برقرار می‌شود.
- رویدادها و کنفرانس‌ها: رویدادهای مختلفی که به اشتراک‌گذاری اطلاعات، آموزش، و شبکه‌سازی در حوزه کارآفرینی دیجیتال می‌پردازند.
- رسانه‌ها و منابع آموزشی: منابع آموزشی، وب‌سایت‌ها، پادکست‌ها، و رسانه‌های دیجیتال که اطلاعات و آموزش‌های مرتبط با دنیای کارآفرینی دیجیتال ارائه می‌دهند.
- موسسات مالی و بانک‌ها: مؤسسات مالی که خدمات مالی، تسهیلات و اعتبار را به کارآفرینان دیجیتال ارائه می‌دهند.
- تعاملات و ارتباطات: این عامل بین اعضای اکوسیستم، از جمله کارآفرینان، شرکت‌ها، سازمان‌ها، و مراکز تحقیقاتی، بسیار حائز اهمیت هستند. این تعاملات می‌توانند شامل همکاری‌ها، تبادل اطلاعات، و ایجاد فرصت‌های همگرا برای رشد کسب‌وکارها باشند. ارتباطات مؤثر نقش مهمی در ایجاد و تقویت اکوسیستم کارآفرینی دارند. ارتباطات می‌توانند به انتقال ایده‌ها، تعهدات، و اطلاعات کلان در اکوسیستم کمک کنند. این شامل ارتباطات داخلی و بین‌المللی می‌شود و می‌تواند ارتباطات میان کارآفرینان، سرمایه‌گذاران، و دیگر اعضای اکوسیستم را تسهیل کند.
- مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی (شامل مراکز مشاوره، شتابدهنده، کافه کارآفرینی و فضای کار اشتراکی) [4]: مؤسساتی که به استارتاپ‌ها و کارآفرینان دیجیتال ارائه خدمات حمایتی و منابع مالی و توسعه‌ای و فرصت می‌دهند.
- مشاوران و مربیان: افرادی که به‌عنوان مشاوران و مربیان در زمینه کارآفرینی و توسعه کسبوکارهای دیجیتال فعالیت می‌کنند و می‌توانند به افراد و شرکت‌ها کمک کنند.
- و…
آیا بین کوچینگ، منتورینگ، مشاوره و مربیگری تفاوت وجود دارد؟
نکته: برخی از صاحب‌نظران اعتقاد دارند که «مربى» اشتباه ترجمه‌اى در فارسى براى «كوچينگ» هست. زیرا، طبق دانش كوچينگ عبارت است از:
- كوچينگ[5] (هدایت): فرآيندى است كه در آن كوچ[6] (هدایت‌گر) با سوال‌هاى به‌موقع و به جا به کوچی[7] (هدایت‌شونده) كمك مى‌كند اكتشاف درونى كند و خودش به پاسخ درونى و راهكار برسد. يعنى وقتى فرد مى‌خواهد از نقطه A به نقطه B برود با طرح سوال‌هايى به او كمك مى‌كند اين مسير را خودش طى كند. كوچ نمی‌تواند مشاوره و آموزش بدهد. كوچ اگر سوال اشتباه بپرسد به‌جاى اين‌كه به ريشه بپردازد به حاشيه پرداخته و مشكل فرد حل نمى‌شود. چون ريشه مشكل اشتباه درمى‌آید و کوچی نیز خود بايد راهكار بدهد درنتیجه مشكل‌ساز می‌شود. کوچینگ از جنس نصیحت، توصیه و تراپی نیست. به‌عبارتی طبق نظر جان ویتمور (John Whitmore) کوچینگ یعنی آزاد کردن توانمندی‌های بالقوه‌ی انسان‌ها. کوچ به جای آموختن به افراد به آن‌ها کمک می‌کند خودشان یاد بگیرند. جان ویتمور بسیار تحت تاثیر مدل تیموتی گالوی (Timothy Gallwey) با عنوان بازی درونی قرار گرفته بود و تقریباً همان نگاه را در راه و رسم مربیگری ترویج می‌کرد. گالوی معتقد بود بخش بزرگی از آن‌چه یک فرد (ورزشکار، مدیر، نویسنده و …) برای کار حرفه‌ای خود نیاز دارد، در وجود خودش هست و مربی صرفاً کافی است موانع ذهنی را که در درون آن فرد وجود دارند، از سر راه بردارد و کمرنگ کند. ویتمور هم وظیفه کوچ و تعریف کوچینگ را بر همین مبنا بیان کرد. آگاهی (Awareness) و مسئولیت (Responsibility) دو کلمه‌ی کلیدی در کوچینگ هستند. وظیفه کوچ این است که به کوچی کمک کند نسبت به داشته‌ها و دانسته‌های خود آگاهی بیشتری پیدا کند، و مسئولیت رشد و توسعه خود را نیز بر عهده بگیرد. طبق نظر «جاناتان پسمور» و همکاران نیز رابطه کوچ و کوچی از جنس گفتگو است؛ یک نوع گفتگوی سقراطی. کوچ در این رابطه بیشتر نقش تسهیل‌گر را بر عهده دارد و می‌کوشد با سوال‌های باز [که پاسخ قطعی و کوتاه و مشخص ندارند] خودآگاهی طرف مقابل را افزایش داده و حس پذیرش مسئولیت [برای تغییر و بهبود وضعیت موجود] را در او بیدار و تقویت کند (فایل PDF مقاله کوچینگ پسمور). فدراسیون بین المللی کوچینگ یا ICF هم تعریفی را ارائه می‌کند که تقریباً مفاهیم مطرح شده توسط ویتمور و پسمور را پوشش می‌دهد: «کوچینگ یک همکاری و مشارکت بین کوچ و مُراجع است که با برانگیختن مُراجع به اندیشیدن و خلاقیت، او را ترغیب می‌کند تا توانایی‌های شخصی و حرفه‌ای خود را به اوج برساند.»
- منتورينگ[8] (راهنمایی): فرآيند تسهيل‌گرى است. منتور[9] (راهنما) به منتی[10] (راهجو یا رهجو) هم مشاوره مى‌دهد و هم كمك مى‌كند تا فرد يا تيم، كار خود را انجام دهد. يعنى منتور وارد اجرا مى‌شود و چون وارد اجرا مى‌شود گزارش عملكرد هم مى‌دهد، نظارت هم مى‌كند و بعضا اگر تيم با فرد با مشكل مواجه شود، منتور بايد پاسخ‌گو هم باشد. منتورینگ یک رابطه بلندمدت و عمیق است یعنی به تدریج و در طی زمان انجام می‌شود. راهنما و راهجو با رهبر و پیرو اشتباه نشود. بر این اساس منتورینگ رابطه میان دو نفر است که در آن، یکی از طرفین دارای تجربه، توانمندی‌ها و مهارت‌هایی است که می‌تواند به تدریج و در طی زمان به طرف دوم منتقل کند. به تعبیری ساده‌تر و خودمانی‌تر، منتورینگ رابطه‌ای است که در آن منتور فرد راهجو را زیر پر و بال خود می‌گیرد و به او کمک می‌کند تا مسیر شغلی را سریع‌تر و ساده‌تر و با خطای کمتر طی کند.
- مشاوره: فرآيندى موردی است كه مشاور در آن برای مراجعه‌کننده حل مسئله مى‌كند، سناريو مى‌دهد، راهكارها و راه‌حل (اصلى) را پيشنهاد مى‌دهد (اما وارد اجرا نمى شود) و فرد خودش مسئول است كه اجرا كند يا نكند.
- مربيگرى: فرآيندى است كه مربى دانش يا مهارتى را به متربی آموزش مى‌دهد. مربیگری ابزاری برای یادگیری و رشد است که از طریق رابطه‌ای حمایتی و توسعه‌ی مبتنی بر توانمندسازی کارکنان یا متربی صورت می‌گیرد. ازاین‌رو، مربیگری سازمانی نیز شکل جدیدی از حمایت سازمانی است یا به عبارتی یک نوع مداخله توسعه‌ای سازمانی است. می‌توان گفت مربیگری زیرمجموعه‌ای از منتورینگ است یا در منتورینگ، مربیگری نیز وجود دارد.
رویکرد کارآفرینانه
همچنین برای بهبود اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال باید رویکردهای مسئولان در سازمان‌ها نیز رویکردی کارآفرینانه (استفاده از مفاهیم و روش‌های کارآفرینی) باشد. این رویکرد به نگرش و روش‌هایی اشاره دارد که ناشی از به کارگیری اصول و مفاهیم کارآفرینی و تفکر کارآفرینانه در سازمان به‌منظور ارزش‌آفرینی، استفاده بیشتر و بهتر از فرصت‌ها، ریسک‌پذیری، ایجاد نوآوری، ساماندهی و بسیج منابع برای ارتقای عملکرد، حل مسائل پیچیده، افزایش رقابت‌پذیری و ایجاد تغییر در سازمان و فرآیندهای کاری و در نهایت موفقیت سازمان در امر توسعه کارآفرینی در کشور است. به‌عبارتی رویکرد کارآفرینانه یعنی تشویق بر خلاقیت و نوآوری، ایجاد ارزش، پذیرش ریسک، سعی در یافتن فرصت‌ها و حله مسئله و…
در نهایت اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال مطلوب، توسعه و رشد کسبوکارهای دیجیتال را تسهیل می‌کند و امکان ایجاد همکاری‌ها و تعاملات بین اعضاء مختلف آن را فراهم می‌کند. همچنین، ایجاد ارتباطات و تبادل اطلاعات در این اکوسیستم می‌تواند به توسعه و نوآوری در دنیای دیجیتال کمک کند و باعث ترویج نوآوری و تسهیل فرصت‌های کارآفرینی می‌شود. این اکوسیستم چندسطحی و پویا است و ممکن است در هر زمان و مکان متغیر باشد.
[1] نژادیان، محمدعلی (1400)، نظام ملی نوآوری چیست؟، کارآفرینی‌پرس. ر.ک:
https://karafarinipress.ir/news/12547
[2] اكوسيستم كارآفرينی، شرط لازم برای پویایی اقتصاد، وب‌سایت دانشگاه کارآفرین. ر.ک:
https://enun.ir/category/اکوسیستم-کارآفرینی
[3] نوری، روح‌اله و مرتضی صدقی (1399)، تبیین اکوسیستم کارآفرینی دیجیتال؛ مروری سیستماتیک، چهارمین کنفرانس ملی کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف، تهران. ر.ک:
https://civilica.com/doc/121768
[4] طبق دستورالعمل ایجاد و نظارت بر فعالیت مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی (ویرایش پنجم – تیرماه1402) دفتر توسعه نهادهای اشتغال و هدایت نیروی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی این تعاریف عبارتند از:
1- مراکز مشاوره (خدمات دهنده): یکی از انواع مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی است که به صاحبان ایده، استارت‌آپ‌ها، کارآفرینان، سرمایه‌گذاران و غیره در همه مراحل کسب‌وکار مشاوره داده و نقش هدایت‌گر دارد. این خدمات می‌تواند به‌صورت مجازی و در سامانه نیز ارائه شود.
2- شتابدهنده (حمایت‌کننده): یکی از انواع مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی است که به ارائه خدمات شتابدهندگی می‌پردازد و به‌منظور رسیدن به مراحل بالایی رشد، کسب‌وکارها را از مراحل ابتدایی شکل‌گیری مورد حمایت قرار می‌دهد. این خدمات می‌تواند به‌صورت مجازی و در سامانه نیز ارائه شود.
3- فضای کار اشتراکی (امکانات‌دهنده): یکی از انواع مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی است که در آن امکاناتی شامل فضای استقرار، فضای گفتگو و اتاق جلسات، تجهیزات و ملزومات کاری و اداری نظیر دسترسی به اینترنت پرسرعت به‌صورت مشترک در اختیار افراد یا تیم‌های ایده‌پرداز و استارت‌آپ‌ها قرار داده می‌شود.
4- کافه کارآفرینی (ارتباط‌دهنده): یکی از انواع مراکز مشاوره و خدمات کارآفرینی است که با فراهم آوردن مکانی عمومی، امکان برقراری تعامالت اجتماعی بین کارآفرینان، دولت، سرمایه‌گذاران، صاحبان ایده، دانشجویان و سایر اعضای اکوسیستم را تسهیل کرده و امکان شکل‌گیری شبکه‌های سیال بین افکار مختلف برای خلق و یا توسعه نوآوری را به‌وجود می‌آورد. ر.ک:
https://www.mcls.gov.ir/icm_content/media/image/2023/08/671838_orig.pdf
[5] coaching.
[6] Coach.
[7] Coachee.
[8] Mentoring.
[9] Mentor.
[10] Mentee.
انتهای پیام/
