به‌کارگیری واژه «خلق» به‌جای «ساخت» در محصولات چینی به چه دلیل است؟/ مهارت‌های STEAM چیست؟

جهان در هزاره سوم تحت تاثیر مفهوم خلاقیت، وارد دوران تازه‌ای از روندهای توسعه شده است.

به گزارش کارآفرینی پرس، حجت اله مرادخانی پژوهشگر صنایع خلاق و مدرس دانشگاه در یادداشتی نوشت: جهان در هزاره سوم تحت تاثیر مفهوم خلاقیت، وارد دوران تازه ای از روندهای توسعه شد، که نسبت به قبل واجد خصوصیات و قابلیت های دگرگونی بود. با طرح مفهوم “ملت خلاق” از سوی جان هاوکینز از تحلیلگران فرهنگ در سال 2001 میلادی و پذیرش آن از سوی کشورهای مختلف، به طور جدی تمرکز بر توسعه مبتنی بر خلاقیت در دنیا بیشتر و بیشتر شد. این تغییر پارادایم مدیریتی نه تنها در اقتصادهای در حال توسعه مورد استقبال قرار گرفت، بلکه اغلب اقتصادهای پیشرفته دنیا هم بر آن تاکید داشتند و در روند برنامه ریزی های خرد و کلان خود آن را لحاظ کردند. تحولی که مصداق های آن را در یک دهه اخیر به طور محسوس در عرصه تولید کالا و ارائه خدمات متجلی شده است.

برای نمونه چین تا سال های پیش بر روی کالای تولید شده در این کشور برچسب made in china یعنی “ساخته شده در چین” را حک می کرد، اما متاثر از این تحول پارادایم، امروزه به جای آن از برچسب created by china یعنی “خلق شده در چین” بر روی محصولاتش استفاده می کند. این بکارگیری واژه خلق به جای ساخت، ناظر بر این واقعیت است که مفهوم خلاقیت و تولیدات خلاق، اهمیت بسزایی پیدا کرده و مبتنی بر چنین دیدگاه هایی است که کشوری مانند چین در آخرین پایش صورت گرفته توسط کنفرانس تجارت و توسعه ملل متحد (آنکتاد، 2018) با ثبت رقم اعجاب انگیز بیش از 191 میلیارد دلار صادرات محصولات خلاق، با فاصله زیاد نسبت به رتبه دوم این جدول یعنی کشور آمریکا (47 میلیارد دلار)  در صدر این رتبه بندی قرار گرفته است.

هاوکینز در سال 2001 مفهوم ملت خلاق را برای توصیف کردن سیستم های اقتصادی بکار می برد که به جای منابع سنتی زمین، کار و سرمایه های مالی، ارزش شان را از طریق فعالیت های مبتنی بر خلاقیت بدست می آورند. به عبارت دیگر در این ساختارها، نیرو محرکه اصلی رشد اقتصادی و توسعه، خلاقیت و نوآوری است و این دیدگاه در دو دهه اخیر به صورتی جهان شمول تسری پیدا کرده و مورد استقبال زیادی قرار گرفته است. بر این اساس تحلیل گران امروزه سه مولفه اصلی دانش، دسترسی به اطلاعات و خلاقیت را به عنوان موتور محرک برای رشد اقتصاد در قرن بیست و یکم قلمداد می کنند و این نگرش تنها محدود به عرصه اقتصاد و صنایع خلاق نبوده و ساحت های کلان مدیریتی در جهان را نیز متاثر ساخته است.

در نشست سال 2018 مجمع جهانی اقتصاد در داووس کشور سوئیس با توجه به تاثیرات فرهنگ و خلاقیت بر بازآفرینی شهری، رشد رفاه و سلامت شهروندان، ارتقا انسجام اجتماعی و بهبود آموزش در دنیا، بسیاری از سیاستگذاران حاضر، خواستار ارتقا مهارت های آموزشی به نوجوانان و جوانان در مراکز آموزشی شدند. این مجمع رسما از کشورهای دنیا خواستار تغییر مهارت های نوجوانان ازSTEM  (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) به مهارت های STEAM (علوم، فناوری، مهندسی، هنر و ریاضیات) شد. این پیشنهاد با توجه به این دیدگاه مطرح شد که هرچقدر تجربیات هنری و خلاقیت نوجوانان در مدارس بیشتر باشد، آنها با اطمینان بالاتر و ذهن غنی تر به سراغ آرزوهای خود می روند و تاب آوری آنها برای پذیرش تفاوت های اجتماعی و فرهنگی چه در محیط های پیرامونی شان و چه در سطح دنیا بیشتر خواهد شد. این تاکید ویژه بر اهمیت خلاقیت در یکی از معتبرترین مجامع اقتصادی دنیا به وضوح بیانگر جایگاه ویژه و تعیین کننده آن و تغییرات جدی در پارادایم مدیریتی دنیاست.

فرهنگ به مثابه سرمایه

پیرلوئیجی ساکو ایتالیایی از تحلیل گران اقتصاد فرهنگ، بر این باور است که آنچه در دنیای امروز شاهد آن هستیم، گونه ای فرهنگ سازی از اقتصاد است که در آن فرهنگ تبدیل به یک سرمایه اصلی شده و جایگاه آن در صدر هر نوع زنجیره ارزشی قرار دارد.(Sacoo,2011) به عبارت دیگر فرهنگ به مثابه نوع جدیدی از سرمایه، این قابلیت را داراست که رشد و توسعه اقتصادی دنیا را متاثر سازد و به عنوان یک سرفصل مهم در برنامه ریزی های اقتصادی دنیا حضور داشته باشد. این در حالی ست که برای پیشرفت اقتصادهای شهری دو مولفه اصلی معرفی می شود؛ نخست فرهنگ به عنوان مجموعه ای از دانش های بومی هر کشور یا منطقه و دوم خلاقیت به عنوان یک محور اصلی که خود نیرو محرکه رشد اقتصادی کشورهاست و می توان تجلی آن را در صنایع خلاق و رشد پیوسته مثبت تجارت آن در دنیا مشاهده کرد.

در این شرایط سهولت ارتباطات و تجزیه جوامع پساصنعتی به گروه های اجتماعی کوچک، ایجاد تشکلهای مبتنی بر سبک زندگی و نیز شبکه های وابستگی (که همه به دنبال کسب هویت و تعلق برای خود هستند) فضای ایجاد کرده که در آن، نه تنها سلیقه های جدید بوجود آمده، بلکه متاثر از خلاقیت جاری ارزش های نوینی هم پدید آمده است. این گروه ها و اجتماعات وابسته، از نظر چشم اندازهای اجتماعی خود، هم تولید کننده و هم مصرف کننده فرهنگ به شمار می روند. بدین صورت که از یک سو محصولات فرهنگی مورد علاقه خود را مصرف می کنند و از سوی دیگر متاثر از سلیقه و خلاقیتشان، به تولید محصولات فرهنگی می پردازند.

بسیاری از این گروه ها با تبدیل شدن به استارت آپ های فعال، محصولات خلاق زیادی را تولید و عرضه کرده و می کنند و اکوسیستم های خلاق را در محیط های شهری بزرگ و کوچک شکل می دهند. عرصه هایی مانند طراحی، موسیقی، هنرهای نمایشی و تجسمی و حتی تولیدات دیجیتال و چند رسانه ای و صنایع دستی از جمله حوزه هایی است که در فضای فعالیت این اکوسیستم های نوظهور به عنوان تولیدات خلاق ارائه می گردند. این موارد صرفا به صنایع خلاق محدود نبوده و در عرصه خدمات خلاق نیز به طور فزاینده ای فعالیت شده و در حوزه هایی چون انواع تولید محتوا، تحقیق و توسعه، گردشگری و آموزش، خدمات ارائه می شود. کنش هایی که انرژی سازنده ای برای توسعه شهری و تقویت آن تولید می کند.

بنابر همین تحولات است که در دنیای امروز شیوه های سنتی بدست آوردن و مصرف دانش مانند استفاده از موزه ها، گالری ها و یا کلاس های آموزشی در حال تغییر کردن است. دسترسی فراگیر به فضای مجازی و تولید محتوای مبتنی بر وب موقعیتی را ایجاد کرده تا بسیاری از این محتواهای صوتی، تصویری و چندرسانه ای با هزینه های بسیار کم و قیمت های بسیار ارزان خلق شوند. این شرایط موجب شده تا اکوسیستم ها و زیست بوم های خلاق دیگر تنها ساختارهای صرف تولید دانش نباشند، بلکه تبدیل به ابزارهای واقعی برای توانمندسازی جوامع در قرن حاضر شوند. مقوله ای که نمونه های موفق زیادی از آنها در آمریکای جنوبی، شمال آفریقا و آسیای جنوب شرقی مشغول به فعالیت هستند و تقویت جوامع محلی توسط این نهادهای نوظهور، موجب ارتقا رفاه، بهبود معیشت خانواده و پایداری اشتغال شده و این خود از اهداف اصلی توسعه پایدار در دنیاست.

کشور ما نیز در چند سال اخیر شاهد تلاش های مستمر گروه ها و استارت آپ های صنایع خلاق است و این  نویدبخش تحقق چنین دستاوردهایی برای کشور است. اتفاقی ارزنده که فراگیر شدن آن در اقصی نقاط ایران عزیز و تمرین و تجربه مداوم آن در میان مدت و بلند مدت سبب خواهد شد تا از رهگذر توسعه فعالیت های این اکوسیستم های خلاق، جوامع محلی تقویت شده و شاهد توسعه شهرهای کوچک و بزرگ کشور باشیم. امکانی اثربخش که شاید به کمک آن بتوان گام های استواری در مسیر توسعه پایدار برداریم و کشور را از گرداب اقتصاد تک محصولی برهانیم. دورنمایی امید بخش و البته دشوار که بی تردید رسیدن به آن ممکن بوده؛ اما مستلزم حمایت های جدی دولت، سرمایه گذاری بخش خصوصی و ایجاد زیرساخت های حقوقی لازم برای آن است.

بیشتر بخوانید:

آشنایی با کسب‌وکارهای خلاق

وضعیت صنایع خلاق ایران

مروری بر آمار جهانی صنایع خلاق

با توجه به لایه‌های سنتی کسب‌وکار در ایران از جذب سرمایه‌گذار برای صنایع خلاق و فرهنگی دلسرد نشوید

پایان پیام/