بررسی وضعیت رشد تجارت الکترونیک در ایران
فرزین فردیس: سال گذشته در آماری که مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صمت منتشر کرده نشان می‌دهد که سال ۱۴۰۱ کل گردش مالی این حوزه هزار و ۸۳۳ میلیارد تومان بوده است. بنابراین ۴۸ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. اما آیا این ۴۸ درصد رشد محسوب می‌شود یا به‌واسطه اینکه ارزش پول کم شده است، آن را رشد حساب می‌کنیم؟ در واقع نباید یک آمارسازی باشد.
به گزارش کارآفرینی پرس، در حالی که ایران خیلی زودتر از کشورهای همسایه رشد جریان استارتاپی و به خصوص در زمینه تجارت الکترونیک را شاهد بود اما آمارها نشان‌گر سهم پایین خرده فروشی آنلاین نسبت به کل بازار خرده فروشی است. سهم خرده فروشی آنلاین ایران در حدود ۴ درصد است که فاصله معناداری با چین، بریتانیا، ترکیه و دیگر کشورها دارد.
در همین حال آمارها نشان می‌دهد از ۴ درصد سهم خرده فروشی آنلاین ایران تنها نیمی از آن به بازیگران رسمی اختصاص دارد و نیم دیگر آن در اختیار بازار خاکستری و غیر شفاف قرار دارد.
ممنوعیت واردات، رشد قاچاق، قطع سرمایه‌گذاری خارجی، مسدود شدن مسیرهای خروج استارتاپ‌ها به بورس و شرایط اقتصادی مهمترین دلایل عقب ماندگی ایران از جریان جهانی تجارت الکترونیک است.
چرا سوق و ترندیول از دیجی‌کالا جلو زدند؟
علیرضا کلاهی رئیس کمیسیون صنایع اتاق بازرگانی تهران در این برنامه گفت زمانی که آمازون شرکت سوق – بازیگر اول بازار تجارت الکترونیک امارات – را خرید، دیجی‌کالا بسیار بزرگتر از سوق بود و سرمایه‌گذاری و پهنای باند مدیریتی عظیمی را برای ایجاد یک سیستم لجستیک هم ایجاد کرده بود. اما الان سوق و ترندیول کجا هستند و دیجی‌کالا کجاست؟
به گفته کلاهی قطع روند سرمایه‌گذاری خارجی فقط ناشی از تحریم نبود و تنش‌های بی موردی که در داخل ایجاد کردیم سرمایه گذاران را ترساند. این شرکتها فرصت ورود به بورس را پیدا نکردند و مثلا شرکتی چون دیجی‌کالا فرصت این را پیدا نکرد که مراکز پخش خود را در سراسر کشور و نه فقط تهران ایجاد کند.
به اعتقاد کلاهی دیجی‌کالا تا همین جا که ۲ درصد از سهم خرده فروشی آنلاین ایران را در اختیار دارد چقدر جلوی قاچاق و ورود کالای تقلبی را گرفته چون از روز نخست داشتن برگ سبز گمرکی را الزام کرد در حالی که در آن زمان این موضوع برای موبایل یا تبلت اصلا وجود نداشت. اگر ما در ابعاد ترکیه بودیم که اقتصاد آن پنج برابر ایران است آن موقع خلق ارزش صورت گرفته در اقتصاد به طور ملموس مشاهده می‌شد.
کلاهی گفت: این افسوس دارد که امروز از فروش ترندیول ۱ میلیارد دلار آن به ایران است و حتی از بخش تجارت شبکه‌های اجتماعی هم ما شاهد واردات از ترکیه و اروپا هستیم. ما واردات را ممنوع کردیم و تقاضا راه خودش را پیدا کرده و این به ضرر اقتصاد ملی است.
تاثیر ممنوعیت واردات و قاچاق بر تجارت الکترونیک ایران
محمد فرجود مدیرعامل هلدینگ فناوری و نوآوری بانک تجارت در نشست فردای اقتصاد گفت: در اکوسیستم استارتاپی ما در ۱۵ سال گذشته زیر یک میلیارد دلار در آن سرمایه‌گذاری شده در حالی در سال ۲۰۲۱ فقط چند استارتاپ اصلی منطقه ۵-۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کردند.
فرجود گفت: الان در حوزه پوشاک یک سوم فروش ترندیول ترکیه به مقصد ایران است و این خیلی اتفاق بدی است چراکه هم باعث ارزبری و آسیب‌دیدن تولیدکننده داخلی می شود و هم بازار غیر شفافی هم ایجاد کرده است.
به گفته فرجود به دلیل موانع قانونی واردات امروزه قاچاق سهم جدی از بازار خرده فروشی ما را دارد. حدود چهارمیلیارد دلار از بازار ۸ میلیارددلاری پوشاک قاچاق است همچنین در بازار آرایشی بهداشتی ۲.۵ میلیارد دلار از ۴ میلیارد یا لوازم خانگی ۲ میلیارد از ۶.۵ میلیارد قاچاق است. اینها قدرت بازار آفلاین را به تجارت الکترونیک گسترده تر کرده ضمن اینکه بازار رسمی تجارت الکترونیک ایران شفاف است و قاچاق نمی‌فروشد.
فرجود معتقد است ذاتا حوزه خرده فروشی ما خیلی متکثر است و بر اساس آمارها تعداد فروشگاه‌های ایران با یک چهارم جمعیت آمریکا از تعداد سوپرمارکت‌های آمریکا بیشتر است این ریشه‌های فرهنگی داشته و دارد و باعث شده که در مجموع عدد تجارت الکترونیک ما نسبتا به منطقه کمتر باشد.
سرمایه‌گذاران خارجی فرصت‌های بهتری در همسایگی ما دارند
فرزین فردیس عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی نیز در این نشست گفت ظرفیت تولید سرمایه داخلی ما ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار است و از این جهت در بهترین حالت بین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار و حتی تا ۱۰۰ میلیارد دلار برای رشد ۸ درصدی اقتصادی که در برنامه‌های توسعه اشاره شده نیاز داریم. اما به رغم همه شعارها برای دعوت از سرمایه‌گذاران آنها را می ترسانیم هم سرمایه‌گذاران داخلی و هم خارجی.
مدیرعامل سرآوا گفت دلیل اینکه سرمایه‌گذاری خارجی در ایران اتفاق نمی‌افتد این است که سرمایه‌گذار قبلی نتوانسته موفق شود. درگیری‌هایی در سطوح اقتصادی و سیاسی وجود دارد که سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند کشورهایی چون امارات، قطر و ترکیه را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند و به دنبال ریسک‌های کار کردن با ایران نباشند.
به اعتقاد فردیس رفتار گذشته ما منجر به یکسری رسوب نتایج دستاوردها در ذهن سرمایه‌گذاران شرقی و غربی شده و این لزوما ارتباطی با تحریم‌ها ندارد. الان می‌بینیم حتی چین که برنامه راهبردی با ایران امضا کرده در ترکیه و عربستان سرمایه‌گذاری می‌کند.
فردیس گفت: امروزه رئیس جمهور ترکیه یا ولیعهد عربستان بخش عمده از برنامه کاری خود را به این اختصاص می‌دهند که سرمایه‌گذاران بزرگ دنیا را جذب کشور خودشان بکنند و حتی می‌بینیم رئیس‌جمهور ترکیه با ایلان ماسک جلسه می‌گذارد و تمام پروتکل‌های او را می‌پذیرد که تسلا در ترکیه کارخانه بعدی خود را احداث کند.
به گزارش روابط عمومی سرآوا، «فرزین فردیس»، مدیرعامل شرکت سرآوا در این میزگرد درباره تعریف تجارت الکترونیک گفت: «تعریف رشد باید دقیق باشد. تورم بخش مهمی از این رشد است. سال گذشته در آماری که مرکز توسعه تجارت الکترونیک وزارت صمت منتشر کرده نشان می‌دهد که سال ۱۴۰۱ کل گردش مالی این حوزه هزار و ۸۳۳ میلیارد تومان بوده است. بنابراین ۴۸ درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است. اما آیا این ۴۸ درصد رشد محسوب می‌شود یا به‌واسطه اینکه ارزش پول کم شده است، آن را رشد حساب می‌کنیم؟ در واقع نباید یک آمارسازی باشد.»
او یکی از راهکارهای موجود برای ارزیابی این آمار را «بررسی رشد تعداد کالاها یا خدمات فروخته‌شده» دانست: «وقتی از رشد صحبت می‌کنیم، باید المان‌های مبنایی آن درست باشد. برای مثال اگر این آمارها را بر مبنای دلار می‌سنجیدیم شاید قابل قبول بود. اگر به این نکته توجه نشود، ممکن است در محاسبات و تحلیل‌ها اشتباه پیش بیاید.»
اما آیا بدون جریان سرمایه‌گذاری خارجی می‌توانستیم رشدی در این حوزه داشته باشیم؟ فردیس در پاسخ به این سوال گفت: «بحث سرمایه‌گذاری خارجی یکی از الزاماتی است که اگر کمی اقتصاد کلان را نگاه کنیم، ضرورتش را بیشتر می‌بینیم و فقط محدود به اقتصاد دیجیتال نیست. کل بازار سرمایه ما شاید در سال نهایتا بتواند سه میلیارد دلار منابع در سال برای سرمایه‌گذاری جدید تجهیز کند.»
مدیرعامل سرآوا ادامه داد: «با جمع تمام اعداد و ارقام، ظرفیت تولید سرمایه داخلی ما ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار در حالت خوشبینانه است. از این جهت در بهترین حالت بین ۳۰ تا ۴۰ میلیارد دلار و حتی تا ۱۰۰ میلیارد دلار برای رشد ۸ درصدی اقتصادی پایدار که در برنامه‌های توسعه اشاره‌شده نیاز داریم. پس مسئله ما با سرمایه‌گذاری یک مسئله کلان‌تر است که در اقتصاد دیجیتال هم شاهد آن هستیم.»
اما چرا به‌رغم شعارها، سرمایه‌گذاری خارجی اتفاق نمی‌افتد؟ او معتقد است: «با وجود همه شعارها برای دعوت از سرمایه‌گذاران آنها را می‌ترسانیم؛ هم سرمایه‌گذاران داخلی و هم خارجی. مسیر سرمایه‌گذاری در کشور ما یک مسیر قانونی بوده. قانونی مترقی به نام «فیپا» داشتیم که وزارت اقتصاد با درگیر کردن تمامی نهادهای کشور که بتوانند تمامی کنترل‌ها و نظارت‌های لازم را داشته باشند، می‌توانستند به یک مجموعه خارجی مجوز و تضمین‌های لازم را از سمت کشور دهند. این قاعده هنوز هم هست و یک فرش قرمز برای سرمایه‌گذار خارجی پهن می‌کنیم اما چرا اتفاق نمی‌افتد؟ چون واقعیتی که می‌بیند این است که سرمایه‌گذار قبلی نتوانسته پولش را ببرد یا نمی‌تواند روی ثبات اقتصادی حساب کند یا درگیری‌هایی بعضا در سطوح اجتماعی-سیاسی وجود دارد. بنابراین سرمایه‌گذار می‌خواهد به کشوری برود که دردسر کمتری دارد و خیلی راحت‌تر سرمایه را به ارزش افزوده تبدیل می‌کند. بنابراین سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند کشورهایی چون امارات، قطر و ترکیه را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کنند و به دنبال ریسک‌های کار کردن با ایران نباشند.»
به گفته فردیس رفتار گذشته ما منجر به رسوب نتایج و دستاوردها در ذهن سرمایه‌گذار شده و نتیجه این می‌شود که سرمایه‌گذاری را انجام نمی‌دهند: «بنابراین سرمایه‌گذار خارجی این گزینه را دارد که در ترکیه مشوق‌های بیشتری بگیرد و با شرایط اقتصادی روان‌تر، کارش را انجام دهد و بهره‌اش را بردارد. می‌بینیم علی‌رغم اینکه برنامه راهبردی ۲۵ساله با چین دنبال می‌کنیم اما خیلی سریع‌تر در عربستان و ترکیه سرمایه‌گذاری می‌کند. برای مثال به‌تازگی خبری منتشر شده که مجموعه «علی‌بابا» یکبار دیگر در ترندیول سرمایه‌گذاری خود را افزایش داد و در واقع کمک کرد به اینکه این مجموعه توسعه بیشتری پیدا کند.»
مدیرعامل سرآوا افزود: «امروزه رئیس جمهور ترکیه یا ولیعهد عربستان بخش عمده از برنامه کاری خود را به این اختصاص می‌دهند که سرمایه‌گذاران بزرگ دنیا را جذب کشور خودشان بکنند و حتی می‌بینیم رئیس‌جمهور ترکیه با ایلان ماسک جلسه می‌گذارد و تمام پروتکل‌های او را می‌پذیرد که تسلا در ترکیه کارخانه بعدی خود را احداث کند. در واقع کشورهای اطراف ما انگار همه نهادهایشان تا عالی‌ترین سطح آنها، جمع شده‌اند برای اینکه سرمایه، تکنولوژی و مدیریت را وارد کشور کنند تا سطح درآمد مردم آن کشور را افزایش دهند که در نهایت منجر به ثبات سیاسی و اقتصادی در آن کشور می‌شود.»
همچنین فردیس معتقد است که کنترل بر جذب سرمایه نباید به‌گونه‌ای باشد که سرمایه‌گذاری رخ ندهد: «این مسئله مهمی است که یکبار برای همیشه باید به آن جواب داد که آیا می‌خواهیم سرمایه‌گذرای خارجی داشته باشیم یا خیر.»
آیا سرمایه‌گذاران خارجی در هلدینگ سرآوا یا دیجی‌کالا از سرمایه‌گذاری خود راضی هستند یا خیر؟ مدیرعامل سرآوا پاسخ داد: «برداشت من این است که آنها باید خیلی زودتر می‌توانستند منابع‌شان را می‌بردند و سرمایه‌گذاری بعدی را انجام می‌دادند یا اینکه دوباره همین منابع را برمی‌گرداندند و جای دیگری در اکوسیستم سرمایه‌گذاری می‌کردند. اما به نظر من می‌توانست شرایط خیلی بهتری برای سرمایه‌گذاران رخ دهد.»
فردیس درباره سرمایه‌گذاران داخلی هم گفت: «بسیاری از سرمایه‌گذاران حوزه داخلی که در این سال‌ها با آنها کار کرده‌ام، انگیزه‌های مالی برایشان مهم است و دغدغه پیشرفت کشور دارند. خیلی از آنان ثروت قابل ملاحظه‌ای داشته‌اند و ارزش افزوده و انباشت سرمایه‌شان را قبلا ایجاد کردند اما وقتی وارد این حوزه شدند اگر با دید اقتصادی نگاه می‌کردند، عمیق نمی‌شدند و سرمایه‌گذاری بعدی را نمی‌کردند. با این وجود باز هم زمانی که می‌خواهند تصمیم بگیرند با اینکه می‌دانند اقتصادی نیست و داشتن دغدغه اقتصادی برای کشور باعث می‌شود که دوباره در این مسیر قدم بگذارند.»
بسیاری افراد از خارج از کشور روی بعضی از استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند اما اکنون موجی از ناامیدی بر استارتاپ‌ها حاکم است. «فردیس» درباره اینکه آیا این وضعیت برگشت‌پذیر است یا خیر، توضیح داد که در برخی از حوزه‌ها اگر فرصت برای آن فراهم و نظارت‌ها و کنترل‌ها بر آن معقول و منطقی باشد، می‌توان به آن امیدوار بود.
او درباره یکی از مهمترین ارزش‌های مورد قبول در کشور ما یعنی «عدالت دسترسی» گفت: «در فضای اقتصاد دیجیتال ما کمک می‌کنیم که این اقتصاد توسعه پیدا کند. در پلتفرم‌ها این امکان را می‌دهیم که افراد در دورترین و کم‌برخوردارترین نقاط همان سطح از دسترسی را داشته باشند که در پایتخت وجود دارد. اجازه می‌دهیم یک تولیدکننده خرد در کنار یک تاجر بزرگ، کالای خود را عرضه کند و این چیزی جز عدالت نیست. ما می‌خواهیم کمک کنیم آن مناطق هم توسعه پیدا کنند. اگر سخت‌گیری‌ها را کمتر کنیم و اجازه دهیم که این فضای رشد ایجاد شود، می‌توانیم به رشد سریع بعدی امیدوار باشیم.»
نکته دیگری که مدیرعامل سرآوا به آن اشاره کرد، اجزای این زنجیره بود: «گزارش مرکز «تتا» (توسعه تجارت الکترونیک ایران) و «دیجی‌کالا» نشان می‌دهد که ۶۰ درصد مرسولات را پست حمل می‌کند و به‌گونه‌ای پست به گلوگاه لجستیک تجارت الکترونیک تبدیل شده است، چراکه در صنعت پست کشور انحصار وجود دارد و قیمت‌گذاری آن دستوری است. در نتیجه شرکت ملی پست ضرر می‌دهد و شرکت‌های دیگر هم نمی‌توانند ایجاد شوند. چندین بار سرمایه‌گذاران بزرگ کشور سعی کرده‌اند که زنجیره‌های حمل‌ونقل تجارت الکترونیک را توسعه دهند، اما از طرفی پست قیمتی می‌دهد که نقطه سربه‌سر اینکه روی چنین زنجیره‌ای سرمایه‌گذاری کنند، مشخص نیست که چه زمانی جواب دهد. بنابراین به جز مسئله کلان که باید حل شود، باید اصلاحاتی در زنجیره هم صورت گیرد تا رشد بتواند رخ دهد.» به گفته او زمانی که زنجیره مورد نیاز لجستیک تجارت الکترونیک به خوبی ایجاد نمی‌شود، مجموعه تجارت الکترونیک ناگزیر است بخشی از منابع خود را در اینجا بگذارد: «در حالی که کشورهای دیگر نیازی ندارند بر چنین حوزه‌هایی سرمایه‌گذاری کنند و روی تکنولوژی‌های حوزه تجارت الکترونیک برنامه‌ریزی می‌کنند.»
انتهای پیام/
